Morfolojik Tabanlı Braille -2 Düzeyinde Metin Çevirisi -2

3. BRAİLLE-2 METNİN TÜRKÇE METİN KARŞILIĞI

Çalışmanın bu bölümünde girilen bir Braille metnin Türkçe metne dönüşümü gerçekleştirilmiştir. Braille metnin normal bir metne dönüşüm aşamaları Şekil 8’de gösterilmiştir.

Şekil 8:Braille metnin Türkçe metne dönüşüm aşaması.

Giriş olarak alınan Braille metnin görüntüsünün çevirisinin gerçekleştirilebilmesi için bu metnin satırlarının ve satırlardaki kelimelerin algılanması gerekmektedir. Algılama olayı, Braille metin üzerin çeşitli görüntü işleme tekniklerinin uygulanmasıyla karakterlerin çerçevelenmesine dayanmaktadır.

Braille görüntüde karakterin algılanmasından sonraki işlemde, Braille metnin Türkçe metne döşümü gerçekleştirilmektedir. Türkçe metne dönüşüm esnasında Braille-2 kısaltmaları ve morfolojik analiz işlemlerinde kullanılan ek zincirlerinden faydalanılmaktadır. Bu bölümün ayrıntılarına alt başlıklarda değinilmektedir.

3.1.Braille Görüntüde Karakterlerin Algılanması

Giriş olarak alınan Braille görüntü metini üzerinde karakter algılama işleminin gerçekleşe bilmesi için görüntü metninin çeşitli morfolojik işlemelerden geçirilip görüntü üzerinde karakterlerin çerçevelendirilmesi gerekmektedir.

Önce dış ortamdan alınan Braille görüntü metninde ortaya çıkabilecek istenmeyen gürültülerin yok edilmesi gerekmektedir. Gürültülerin yok edilmesi için görüntü metni önişlemlere tabi tutulur. Braille görüntü metin gri seviyeye dönüşümü gerçekleştirilir. İkinci işlem olarak görüntü üzerinde süzgeçler gezdirilerek gürültülerin giderilmesi sağlanır. Gürültülerden arındırılan görüntü metni daha sağlıklı analiz edilebilmesi için ikili düzeye dönüşümü gerçekleştirilir. Yukarıdaki işlemlerden gecen metin orijinal halinden sahip olduğu anlamlı bilginin bir kısmını kaybetmiştir. Kaybedilen bilginin geri elde edilmesi için görüntü metni üzerinde morfolojik işlemler uygulanır. Bütün bu işlemlerden geçen görüntü metni üzerinde satırşlar ve satırlar üzerindeki kelimelerin bulunmasına geçilir. Yapılan işlemler Şekil 9’da gösterilmiştir.

a)Giriş Metni b) Gri Seviye c) Süzgeç d) Binary Seviye e) Genişletme İşlemi

Şekil 9: Braille metin üzerindeki işlem adımları.

Genişletilmiş ikili seviyeye getirilen görüntü metni üzerinde satır algılanması işlemi gerçekleştirilmektedir. Braille kodlamasında noktalar arası, harfler arası ve satırlar arası oranlar sabittir[1]. Görüntü metni üzerinde yatay ve düşey histogramlar alınarak satırlar ve satırlardaki kelimeler belirlenir.

Şekil 10:Görüntü metnindeki satır ve kelimelerin algılanması.

Görüntü üzerinde elde edilen çerçevelerden yararlanılarak, her bir çerçevedeki karakterin hangi noktalardan oluştuğu tespit edilir. Örneğin şekil1’daki metin için, birinci satır, 234_134 134_15_346 gibi bir diziye uygun gelmektedir. Braille görüntü metni üzerinde yapılacak alan karakter algılama işlemi böylelikle sonlandırılır. Bir sonraki işlemde görüntü metni üzerinde algılanan her bir kelimenin Türkçe metne çevirisi gerçekleştirilir.

3.2.Algılanan Braille-2 Metin Zincirinin Dönüşümü

Çalışmanın bu bölümünde noktalar zinciri şeklinde belirlenen kelimelerin Türkçe metne çevirisi üzerinde durulmuştur. Noktalar zincirinin kelime karşılıkları Braille-2 kısaltmaları ve oluşturulan Türkçe ek zincirleri kullanılarak bulunmaktadır.

.

Şekil 11: Braille noktalar zincirinin Türkçe Metne döşümü.

Şekil 11’de, giriş olarak alınan metin zinciri, Braille-2 kısaltma kümeleri ve Türkçe ek zincirlerinde karşılığı aranarak çevirisi tamamlanır. Çıkış olarak alınan Türkçe metin hata düzeltme modülünden geçirilerek, metin üzerinde var olan imla hataları düzeltilir. Sonuç olarak Braille-2 metin zincirinin çevirisi tamamlanır.

Şekil 11’de de görüldüğü üzere, elde edilen Braille noktalar zincirini Braille-2 kısaltmaları ve Türkçe ek zincirleri üzerinde arama yapmak suretiyle Türkçe metin karşılığı bulunur. Çeviri aşamasında, elde edilen Braille noktalar zincirinin Braille kısaltma karşılığı aranır. Bulunan kısaltma karşılığı Türkçe ek zincirlerinde analizi gerçekleştirilir. İşlem noktalar zincirinin sonuna gelene kadar devam ettirilir. Sonuç olarak Braille metnin Türkçe metin karşılığı bulunur.

Braille-2 metin zincirlerinin Türkçe metne dönüşümü, Braille-2 kısaltmaları, Türkçe kökler ve ek zincirlerinin oluşturduğu yapı içerisinde, doğru metni aramaya dayanmaktadır. Arama işleminde ilk yapılması gereken kelime kökünün bulunmasıdır. Kök bulma işlemi, giriş olarak gelen Braille-2 metin zincirinin, Braille kısaltmalarında karşılığının aranmasına ve bu arama sonucu elde edilen kökün Türkçe kök veri tabanında var olup olmadığının irdelenmesine dayanmaktadır. Aramalar sonucunda elde edilen kökün türü önem taşımaktadır. Çünkü herhangi bir türden sonra gelecek olan ek kümesi sınırlıdır. Bir sonraki işlemde, kelimenin geri kalanına ulaşılmaya çalışılırken bulunan kök türünden sonra gelebilecek ek kümesi irdelenmektedir. Bu şekilde kelimenin kalan kısmının aranması dar bir alanda gerçekleşecektir.

Köke ulaşıldıktan soran kelimenin kalan kısmı, kökün eklerine ulaşma işlemidir. Eklere ulaşmak, Braille-2 metin zincirinin kalan kısmının Braille kısaltma karşılığının aranması işlemi olup kök bulma işlemine benzerdir. Türkçedeki her ekten sonra gelebilecek ek kümesi sınırlı olduğundan yapılan aramalar kısıtlı olmaktadır.

Çeviri sonucu elde edilen Türkçe metin imla hataları düzeltme sisteminden geçirilir. Bu sistemin amacı, Braille-2 yazıda göz ardı edilen düşme, yumuşama vb. dil olaylarının çevrilen metindeki kelimelere tekrar uygulanmasıdır.

a)Braille-2 Metin

234_134_123456_146_45_245_1_34_56_145_134_35_1356_1456_1345_56_146_56_2345_35_1356_14_1_56_2345_1

b) Braille-2 Metin Zinciri

OSMANLILAŞTIRAMADIKLARIMIZDANMIŞSINIZCASINA

c)Türkçe Metin

Şekil 12: Braille-2‟den Türkçe metne dönüşüm.

4. Sonuçlar

Bu çalışmada, görme engelli insanlarla normal insanlar arasında metinsel olarak iletişlimi amaçlayan bir çeviri sistemi önerilmiş ve kodlanmıştır. Çeviri sistemi Türkçe-Braille-2 metin için tasarlanmıştır. Sistem tasarlanırken iki aşama halinde düşünülmüştür. Birinci aşama, Türkçe metnin, doğal dil işleme kurallarına dayanarak, Braille-2 metin karşılığının elde edilmesidir. İkinci aşama, Braille-2 metnin, aynı şekilde doğal dil işleme kurallarına dayanarak, Türkçe metin karşılığının üretilmesidir.

Çeviri esnasında Türkçe kelimeler morfolojik analizden geçirilip, kelime kökü üzerinde ek almak suretiyle oluşan yumuşama, düşme vb. değişimler yok edilip çeviri işlemi gerçekleştirilmiştir. Türkçe kelimelerde yapılan morfolojik işlemlerin sebebi, Braille kodlamada yumuşama, düşme vb. dil olaylarının göz ardı edilmesidir. Çeviride Braille-2 kısalmaları kullanılarak oluşan Braille metnin kısaltılması sağlanmıştır.

Sistem saf metin ve bazı matematiksel ifadelere yönelik tasarlanmıştır. Tasarlanan sistemde, Türkçe metinden Braille-2metne çeviri, yapılan deneylerde %100 başarı sağlanmıştır. Braille-2 metin çevirisinde ise ortalama %90 başarı elde edilmiştir. Giriş olarak alınan Braille-2 metin görüntüsü üzerindeki verinin okunurluluğu başarıyı etkilemektedir. Aynı şekilde metin görüntüsü üzerindeki noktaların saptanması, Braille alfabesindeki harflerin konumlarının tespit edilmesi esnasın oluşabilecek hatalı seçimler başarıyı olumsuz şekilde etkilemektedir.